سەروەریی یاسا فەلسەفەیەكی سیاسییە، تێیدا سەرجەم هاووڵاتیان و دامەزراوەكانی وڵات، وەك یەك بەیەكسان ملكەچ دەبن لەبەردەم یاسادا. بۆیە هەر لەسەرتاوە تا ئەمڕۆ لە جیهاندا پرسی (سەروەریی یاسا) یەكێك لە گەرمترین بابەتە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتییەكان بووە، چونكە سەرجەم قەیرانەكانی: ناسەقامگیری سیاسی، ئابوری، بڵاوبونەوەی هەژاری، گەندەڵی، توندو تیژی و تیرۆریزم..هتد، لە هۆكاری سەروەری نەبوونی یاساوە سەرچاوە دەگرن.
بە گوێرەی پێناسەی رێكخراوی (نەتەوە یەكگرتوەكان)، سەروەری یاسا بریتییە لە پرنسیپی فەرمانڕەوایەتی كە لە سایەیدا هەموو تاكەكەس و گروپ و دەزگاو دامەزراوەكانی كەرتی گشتی و تایبەت، سەرجەم سەركردە دەسەڵاتدارەكانی حكومەت ،ملكەچی هەمان ئەو یاسایە دەبن كەبۆخەڵك ڕاگەیەندراوە، یاساكانیش لەگەڵ ستاندارد و پێوەری نێودەوڵەتی بۆمافەكانی مرۆڤ هەماهەنگن و بە دادپەروەری و یەكسانی و هاوشێوەییەوە لەلایەن دامەزراوەكانی دادگاو پۆلیسەوە جێبەجێدەكرێن. كەواتە سەروەریی یاسا دروستكردنی حاڵەتێكە كە هەموو دەسەڵاتەكان هێزی خۆیان لە یاساوە وەربگرن و ئەم یاسایانەش مافی گشت تاكەكانی كۆمەڵگا بە بێ جیاوازی بپارێزن، لە هەمان كاتیشدا هەموو كەسێك بە جیاوازی رەنگ و نەتەوە و ئایین و زمان و ئایدیا و پلە و پایەیانەوە لە بەردەم یاسادا یەكسان بن.
مافی یەكسانبوون لەبەرامبەر یاسادا، یان پارێزگاریكردنی یەكسان لەلایەن یاساوە وەك ئەوەی كە زۆر جار بەم شێوەیە دای دەڕێژن. بۆ هەر كۆمەڵگەیەكی دیموكراتی دادپەروەر، بابەتێكی بنچینەیی و سەرەكییە. جا دەوڵەمەند بیت یان هەژار، نەتەوەی زۆرینە بێت یان كەمینەیەكی ئایینی، هاوپەیمانێكی سیاسی دەوڵەت بێت یان ڕكابەر، هەموویان شایستەی پارێزگاریكردنی یەكسانن لەبەرامبەر یاسادا. هەرچۆنێك بێت، لە ژێر هیچ بارودۆخێكدا دەوڵەت نابێت هیچ نایەكسانییەك بسەپێنێت، پێویستە بە یەك چاو و بەیەكسانی مامەڵە لەگەڵ هەموو خەڵكی خۆیدا بكات، هیچ كەسێك نابێت لەسەرەوەی یاساوە بێت.
گەشەكردنی كۆمەلگا و بەرەوپێشچوون لە ڕەوتی مێژوویی هەر گەلێك، بەندە بەئاستی جێبەجێكردنی یاسا، رێكخستنی كۆمەڵگا دەرفەتی وەك یەك پێشمەرجی دابینكردن و چەسپاندنی دادپەروەرییە، گەشكردن و بەرزبوونەوەی توانستی تاك فاكتەری پابەندبوونی تاكە بەیاسا، هاوسەنگی ڕاگرتنی ( ئەرك و ماف) بنەمایە بۆ دروستكردنی ئیرادەی هاوبەش، كۆمەڵگا كاتێك لەڕەوتی گەشكردنی سروشتی خۆی لا نادا، ئەگەر سەقامگیری سیاسی پشتیوانی سەرەكی سەقامگیری كۆمەڵایەتی بێت، ئەگەر سەقامگیری سیاسی كۆنتڕۆڵی دۆخی یاسایی لەدەستدا، پاشاگەردانی و تێچوونی هەڵومەرجی كۆمەڵایەتی دەبێتە دیفاكتۆ.
ئەو وڵاتانەی نەیانتوانیووە لەڕووی سیستەمەوە دامەزراوەیی بن و دادپەروەری بنەمای حوكمڕانییان بێ، ئەوانەن كار بە یاسا ناكەن، بۆیە سیستەمی سیاسی و دەسەڵاتیان مەحكومە بە كودەتا، یا ڕاپەڕینی خەڵك، گەلی كوردستان و بەتایبەت سەركردایەتییەكەی، بەدرێژایی مێژووی 32 ساڵ حوكمڕانی، دەبوایە زۆر بەپەرۆش و پابەندبوایە بۆ جێبەجێكردنی یاسا و بنیاتنانی دامەزراوەی نیشتیمانی، لەبەرئەوەی كورد خۆی لە رابردوودا قوربانی نەبوونی یاسا و دادپەروەری بوو، كەچی بەم جۆرە نەكەوتەوە، مخابن تەونی تۆڕەكانی كۆمەڵگای كوردەواری بەرەو لێكترازانێكی ترسناك دەڕوات، چونكە لە ئێستادا (یاسا) لەكۆمەڵگای كوردستان ڕۆڵێكی لاستیكی پێدراوە، دادگاكان بێ كاریگەركراون و وەك پێویست بە ئەركی خۆیان هەڵناستن، دۆسیە هەیە چەندین ساڵە تۆزی لێ نیشتووە و ناجوڵێنرێت.
ئەگەر چی لە هەرێمی كوردستاندا (32) ساڵە پەرلەمان و حكومەت پێكهێنراوە، ئەنجومەنی دادوەری كارەكانی رایی دەكات، وێرای ئەوەی بە سەدان یاسا لە پەرلەمانەكەی دەرچوێنراون ، بەڵام كەمترینیان جێبەجێ دەكرێن (سەرباری ئەو یاسایانەی بەر لە راپەڕینی ساڵی 1991 لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە دەرچوێنراون كە لە هەرێمدا بەركارن و ئەوانیش بەدەر نین لە پێشێلكردن)، بەمەش سەروەریی یاسا دەكەوێتە ژێر پرسیار و گومانەوە، كە بێ متمانەیی لای هاوڵاتیان دروست دەكات. بێگومان ئەمەش زیان بەناوبانگی هەرێمەكە دەگەیەنێت. چونكە دۆخی ئێستای هەرێم دژوارە و پرسی سەروەری یاسا و ڕێزگرتن لە دامەزراوەكان لە دۆخێكی مەترسیداردایە. دروستكردنی كەیسی سیاسی و دەستوەردان لە كاری دادگاكان پەیامی مەترسیداری تێدایە كە ڕۆژانە ڕووبەڕووی هاوڵاتیان دەبێتەوە.
لە ئەنجامی بەدواداچوون و تەتەڵەكردنی یاساكانی پەرلەمانی كوردستانەوە، پرسیار گەلێك هاتنە پێشەوە: ئایا یاساكان چەندیان چوونەتە بواری جێبەجێكردنەوە؟ ئەو یاسایانەی بەركارن لە چ ئاستێكی جێبەجێكردن و پێشێلكاریدان؟ شێوازی مامەڵەكردنی دادگاكان یاساییە؟ دەسەڵاتی دادوەری توانیوویەتی پێوەرە نێودەوڵەتیەكان رەچاو بكات؟ دادگاكان سەربەخۆن یا بە سیاسیی كراون؟ سیستەمی دادوەری پرۆفیشناڵانە كار دەكات یا لەژێر پرسیاردایە؟
 بەدڵنیاییەوە سەروەری یاسا ئەگەر بخرێتە ژێر وردبینی یاسا نێودەوڵەتیەكان و بنەماكانی یاسادانان لەم هەرێمەدا، ئەوا سەروەری یاسا لە ژێر پرسیاردایە، بەڵگەش بۆ ئەوە سەرجەم ئەو دەستوەردانە حیزبی و كەسیانەیە كە لە دادگاكاندا هەیە، كە سەرەنجا زیان بە ناوبانگی هەرێمی كوردستان دەگەێنن.
ئەوەی جێی سەرنجە خودی ئەنجومەنی دادوەری و دادوەران لە هەرێمی كوردستان، بەشێكن لە دروستبونی ئەو پێشێلكاریانەی لە هەرێمی كوردستان ڕوودەدەن و هەڵوێستێكی جدیان نیە و قبوڵی ئەو پێشێلكاریانە دەكەن كە بەرامبەر دادگاكان دەكرێت. ئەگەر هەڵوێستی ڕاستەقینەیان هەبوایە، دوور لە دەستوەردانی حیزب كارەكانیان بەڕێوەببردایە، لە كەمكردنەوەی پێشێلكارییەكان لە هەرێمی كوردستان ڕۆڵی بەرچاویان دەبوو.
ئاخۆ ئەگەر یاسا سەروەر بوایە، پەرلەمان وەك دەسەڵاتی یاسادانان پەیوەست بووایە بەو یاسایانەی خۆی دەریكردوون، وەك ئێستا هەرێمەكەمان دەكەوتە بۆشاییە یاساییەوەو بێ پەرلەمان دەبووین!؟ ئەگەر پەرلەمان رێزی لەیاساكانی خۆی بگرتایە، هیچنا ئەو بەشەی پەیوەستە بەخۆیەوە كاری پێدەكرد، یاسای دەستوری كارا دەكردەوەو هەنگاوەكانی بۆ ئامادەكردنی دەستورێكی مەدەنی بۆ هەرێم دەست پێدەكرد، بەپێی خواستی خەڵك و لایەنە سیاسییەكان یاسای هەڵبژاردنی هەموار دەكردەوە، داهاتووی هەرێمی نەدەخستە بەر رەحمەتی بڕیارەكانی دادگەی ئیتیحادییەوە! یاسای دەستە سەربەخۆكانی جێبەجێدەكرد، نەك وەك ئێستا ئەم دەستە بەناو سەربەخۆیانە پەكبخرێن! ئەمانەو چەندان یاسای تر لەلایەن خودی پەرلەمانەوە پێشێلكراون. ئەگەر پەرلەمان بەپێی یاسا بە ئەركی چاودێریی خۆی هەڵبستایەو كەمتەرخەمی نەكردایە! دەسەڵاتی جێبەجێكردن نغرۆی پێشێلكاریی یاسایی نەدەبوویەوەو رێز بۆ یاساكان دەگەڕایەوە.
ئەگەر یاسای دەستەی نەزاهە و دیوانی چاودێری كاری پێبكرابووایە، دەستەی نەزاهە و دیوانی چاودێری كارا بوونایە، ئەوكاتە بە یاسا سنورێك بۆ گەندەلی دادەنرا و گەندەلكارانیش ئەسلەمێنەوە، ئەگەر یاسای ئەنجومەنی راژە جێبەجێبكرایە، هاوڵاتیان گلەییان لە پرۆسەی دامەزراندن نەدەبوو، ئەگەر یاسای دەستەی ژینگە كاری پێبكرایە، ژینگەی كوردستان ئاوا نەدەبوو بە زبڵدان، ئەگەر یاساكانی رۆژنامەنوسی و چاپەمەنی كاریان پێبكرایە، ئەم هەموو پێشێلكاریانە بەرامبەر رۆژنامەنوسان و نوسەران رویان نەدەداو رۆژنامەنوسانیش زیاتر هەستیان بە لێپرسراویەتی دەكرد. ئەگەر یاسای نەوت و گازی هەرێم كاری پێبكرایە ئەوەندە مەسەلەی دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی و گرێبەستەكانی بە ناشەفافی باسیان لێوە نەدەكراو گرفتی نەناردنی بودجەی هەرێم و موچەی فەرمانبەرانیش بەم ئاستە نەدەگەیشت. ئەگەر یاسای وەزارەتی دارایی و باج و دەرامەت و داهاتەكان وەك خۆیان جێبەجێ بكرابوونایە، نەدەكەوتینە ئەو قەیرانە داراییەی خەریكە سەرجەم كایەكانی هەرێمەكەمان لە گرێژەنە دەركات! ئەگەر یاسای سەرجەم وەزارەتەكان جێبەجێ‌ بكرانایە ئێستا ئەو هەڵایسانەی فەرمانبەران تیایاندا دروست نەدەبوو، بەتایبەت پلە باڵاكان. ئەگەر یاسای دەستەی مافی مرۆڤ جێبەجێ‌ بكرایە، ئەو پێشلكاریانە روویان نەدەداو لەلایەن رێكخراوە نێودەولەتیەكانیشەوە نەدەبووین بە بابەتی سەرەكییان، ئەگەر یاسای بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی وەك خۆی جێبەجێ‌ بكرایە، ژنان ئەوەندە رەوشیان خراپ نەدەبوو وەك لە ئامارە فەرمییەكانی خودی بەڕێوەبەرێتی توندوتیژیدا بەرچاو دەكەوێت، ئەگەر هەموارەكانی یاساكانی سزادان و باری كەسێتی عێراقی كە لەپەرلەمانی كوردستان دەرچوون وەك پێویست كاریان پێبكرایە، ئەو ناعەدالەتی و كێشەو گرفتانە بەم شێوە بەرچاوە نەدەبوون، ئەگەر یاسای بودجە هەبوایەو وەك خۆی جێبەجێ‌ بكرایە، ئەو هەموو دەمەقاڵەو رەخنەو سەرنجانە رووبەڕووی حكومەت نەدەبوونەوە و هاوڵاتیانیش ئەوەندە گلەییان لە بەهەدەردانی نەدەبوو. ئەگەر دەستەی داواكاری گشتی بەیاسا كاری بكردایە و یاساكەی وەك خۆی جێبەجێبكردایە، ئەوكاتە پاسەوانێكی سەرسەخت و داكۆكیكەرێكی راستەقینەی بەرژەوەندییە گشتییەكان دەبوو و مافی هاوڵاتیان و حكومەتیشی دەپاراست. ئەگەر یاسای وەبەرهێنان وەك پێویست جێبەجێ‌ بكرایا ئەم هەموو زەوی و زارە بەناهەق تەخشان و پەخشان نەدەكران. ئەمانەو دەیان یاسای گرنگی تر، جێبەجێ نەكراون و جێبەجێ ناكرێن، پێشێلكراون و پێشێل دەكرێن.
ئەم نمونانە و چەندانی تر گەواهی ئەوەن كە سیستەمی سیاسی لەهەرێمی كوردستان خاڵییە لە یاسا و دادپەروەری، ناكرێ تاوانباران و گەندەڵكاران لەشەقامەكان بەئازادی بسوڕێنەوە، بەڵام خەڵكی ڕووناكبیر و كارەكتەرە وشیارەكان لە بەر ترس و كوشتن سەری خۆیان هەڵبگرن.
ئەم دۆخەی دەگوزەرێت، لەڕووی نێودەوڵەتی كاریگەری نەرێنی دروست كردووە، بۆتە مایەی ئەوەی هەرێمی كوردستان متمانەی نێودەوڵەتی لەدەست بدات، ئاكامەكەی ئەوەیە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و رێكخراوە بیانییەكان كە دۆستی گەلی كوردستان بوون، ئەو سۆزەی هەیان بوو كاڵ بۆتەوەو لە پشتگیری كردنی قەوارەكە ساردبوونەتەوە، ئەمەش دواجار زەرەرمەندی یەكەم تیایدا گەلی كوردستان دەبێت.
ئەوەتا گلەیی و گازاندەكان بە جۆرێكن، هەر بۆیە كاتێك ڕاپۆرتی نەتەوە یەكگرتووەكان و رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ بڵاودەكرێنەوە، هەمیشە دەستنیشانی ئەوە دەكەن كە بەرتەسكردنەوەی ئازادی ڕادەربڕین لەهەرێمی كوردستان لە هەڵكشاندایە. ڕەخنەگرانی دەسەڵاتە گشتییەكان نەك تەنها دووچاری مەترسیی تۆقاندن و بەربەست خستنە بەردەم جووڵە و گرتنی هەڕەمەكی بوونەتەوە، بگرە هەندێكیان بە تۆمەتی ناوزڕاندنیش تۆمەتباركراون، هەندێكیشیان لەم دوواییانەدا بەپێی یاساكانی پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەییەوە سزادراون. تێبینی كراوە كەسانێك بەئامانج كراون بەهۆكاری پەیڕەوكرنی مافەكانیان لە رێپۆرتكردن، یان ڕەخنەگرتن لە هەڵس و كەوتەكانی دەسەڵاتە گشتییەكان.
راپۆرتەكان نەك تەنها تیشك دەخەنەسەر هەڕەشەو تۆقاندن لە ڕەخنەگران، بگرە ئەم جۆرە ڕێكارانە كاریگەرییەكی ترسناكیشیان دەبێت بەسەر ئەوكەسانەی هەوڵی شەفافیەت و لێپیچینەوە دەدەن لە دەسەڵاتە حكومییەكان. ئەم ڕاپۆرتانە جێگای نیگەرانین، بەتایبەتیش هەڵسوكەوتی هێزە ئەمنیەكان، دەستبژێركردن لە جێبەجێكردنی یاساكاندا، پابەندنەبوون بە رێكارە یاساییە پەیوەستەكان و پێوەرە نێودەوڵەتیەكانی مافەكانی مرۆڤ.
كاتێك راپۆرتێكی لەم جۆرە بڵاودەكرێتەوە، حكومەتی هەرێم پێی قەڵس دەبێت، لە بری ئەوەی لە هەوڵی راستكردنەوەی كەموكوڕییەكانی و نەهێشتنی پێشێلكارییەكاندا بێت، بەپەلە وەڵامی راپۆرتەكان دەداتەوەو، گەلێ جار وەڵامەكان خاڵی نین لە تۆمەت بەخشینەوە، ئەوەتا بۆ ئەم مەبەستە حكومەت بەڕێوەبەرێتییەكی تایبەتی بە ناونیشانی (نوسینگەی رێكخەری راسپاردە نێودەوڵەتییەكان) دروستكردووەو ئەم ئەركەی خستۆتە ئەستۆ! 
دەتوانین لێرەدا هۆكارەكانی سەروەر نەبوونی یاسا لە هەرێمدا لە چەند خاڵێكدا كورت بكەینەوە، كە بریتین لە:
1-نەبونی دەستورێك كە دەسەڵاتەكانی تیادا جێگە بووبێتەوەو دەستنیشان كرابن.
2-جیانەكردنەوەی دەسەڵاتەكان لە یەكتری.
3-جیانەكردنەوەی دەسەڵاتی حزب لە حكومەت.
4-نەبوونی دادگای دەستوری كە چاودێری جێبەجێ كردنە.
5-سەربەخۆ نەبونی دادگاو دادوەرەكان.
6-سەربەخۆ نەبونی دەزگای داواكاری گشتی.
7-سەربەخۆ نەبون و بێلایەن نەبونی هێزەكانی ناوخۆ (پۆلیس) كە ئەركی كۆنترۆڵی دادوەری (چبگ القچائی) لە ئەستۆیە.
8-لاوازی دەسەلاتی یاسادانان كە پەرلەمانە، بەتایبەت لە رووی چاودێری دەسەڵاتی جێبەجێكردنەوە.
9-نەبونی شەفافیەت.
10-بوونی هێزی چەكداری حیزبی.
11-لاوازكردن و بێ رۆڵ كردن و تۆقاندن و سنورداركردنی دەسەڵاتی چوارەم.
هەموو ئەمانە كاریگەریی نەرێنیان بەسەر باری دیموكراتی و رەوشی بەڕێوەچوونی ژیان و گوزەرانی هاوڵاتیانەوە هەیە، بەردەوامبوون لەسەریان ئەم قەوارەیە بەرەو هەڵدێری مێژوو دەبات. چونكە ئەم یاسایانە لە پەرلەمانی كوردستانەوە دەرچوون و زەروورەتێك هەبووە بۆ دەركردنیان، لە هەریەكەیان هۆكارە پێویستیەكانی دەرچوونیان دەستنیشانكراون، تەنانەت هەندێكیان پرۆژەكانیان لەلایەن خودی ئەنجومەنی وەزیرانەوە ئامادەكراوەو ناردراونەتە پەرلەمان، ئاخۆ دەبێت هۆكاری جێبەجێ‌ نەكردنیان چی بێت و حكومەت چی بیانووێكی هەبێت بۆ جێبەجێنەكردنیان؟ جگە لەوەی یاساكانیش جێبەجێ ناكەن، كەچی حكومەت بە وەزارەتە جیاجیاكانیەوە هەركات و سەردەمێك رێنماییەك دەردەكات، گرنگیدانی بە رێنماییەكان زیاترە وەك لە یاساكان، لەكاتێكدا هەندێك لە رێنماییەكان پێچەوانەو هاودژن لەگەل یاساكاندا.
هەرێمی كوردستان ئێستا لە هەر كاتێك زیاتر پێویستی بە چاكسازی ریشەییە، چەند گرنگە ئەو چاكسازییە لە كاروباری سیاسی، ئابوری، دارایی و كارگێڕیدا رەنگ بداتەوە، هیندەش چاكسازی لە كاروباری یاسایی و دادگاكاندا پێویستە.
بێگومان لە ئێستادا مەترسییە دەرەكییەكان بۆسەر قەوارەی هەرێمی كوردستان كەم نین، هەڕەشەكانی وڵاتانی دەوروبەر (ئیران و توركیا) لەلایەك و گرژییەكان لەگەڵ ناوەند (عێراقی فیدراڵ!) لەلایەكی ترەوە، بەڵام مەترسییە ناوخۆییەكان كە لە بۆشایی سەروەرنەبونی یاسادا سەرچاوە دەگرێت، كاریگەرییان زۆر زیاترە، چونكە بێ متمانەیی هاوڵاتییان بە دامودەزگاكان دروست دەكات و ئومێد و ئیرادەی تاكی هاوڵاتی لەناوەوە هەرەس پێدەهێنێ‌، وای لێدەكات باوەڕی بەم دەسەڵاتە نەمێنێت، سەرەنجام وای لێدەكات لەكاتی پێویستدا خۆی بەخاوەنی نەزانێت و بەرگری لێنەكات.
پێویستە لە هەرێم ژینگەیەك دروست بكرێت دەسەڵاتی یاسادانان شكۆی خۆی بۆ بگەڕێتەوە، حكومەت یاساكان وەك خۆیان جێبەجێ بكات و یەكسانی بپارێزێت، دادوەرەكان كە بەناوی گەلەوە بڕیار دەدەن لە ژێر هیچ جۆرە فشارێكی سیاسی و سایكۆلۆژی و كۆمەڵایەتیدا نەبن. چونكە دیموكراسی ڕاستەقینە پەیوەستە بە سەروەریی یاساوە، چونكە ئەگەر هاوڵاتیان لە پرۆسەی سیاسیدا هەست بە بەشداربوون نەكەن، داهاتووییەكی ناڕوون چاوەڕێی هەرێمی كوردستان دەكات.  
هەر بۆیە بە هەرنرخێك بێت، پێویستیی هەنوكەیی و هەرەگرنگ بۆ هەرێمی كوردستان، هەنگاونانی جدییە بەرەو سەروەركردنی یاسا، كەدواجار سودی بۆ هەموولایەك دەبێت، هاوڵاتیان هەست بە بوونی خۆیان دەكەن و هەرێمەكەش لە مەترسی دەپارێزێت.